Beatus Bernardus Lichtenberg II

Bernardus Lichtenberg
beatus presbyter et martyr

* Ohlau 3° Decembris 1875°
† Hof  5° Novembris 1943°

dies memoriae: 5° Novembris

Conspectus biographicus

auctore Godehardo Klein

Bernardus Lichtenberg, secundus ex quinque liberis filius mercatoris Augusti LIchtenberg et Emiliae, eius iuxoris (cuius nomen gentile fuerat Hubrich), adolevit in Silesiae mediae oppido, cui nomen fuit Ohlau (hodie Polonice Oława, Latine Olavia), in regione protestantismo imbuta illis temporibus, quae «Kultur­kampf» (contentio de cultura) appellantur, remotus  a potestate regni Borussici. Post examen ma­turitatis in gymnasio humanistico Olaviensi superatum et studium theologiae in universitatibus Oeni­pontana et Vratisla­viensi absolutum d. 21° m. Iunii a. 1899° a cardinali Kopp, episcopo principis digni­tate ornato, in ecclesia cathedrale Vratislaviae ordinationem sacerdotalem recepit. Primum munus ex­plevit ut capellanus tertius ecclesiae parochialis in oppido Nissa (Neisse). A mense Augusto anni 1900ⁱ in urbe Berolino, capite regni Germanici magis magisque crescente, indefesse et impavide curam animarum gessit, initio ut cooperator in ecclesia Sancti Mauritii, quae erat in regione Friedrichsberg-Lichtenberg (1900–1902), deinde in ecclesia Cordis Iesu in urbe Charlottenburg (1902–1903) et in ecclesia Sancti Michaelis in urbe Berolino (1903–1905), denique ut curatus in regione Friedrichsfelde-Karlshorst (1905–1910) et in regione Pankow (1910–1913). Post hos annos, quibus curam pastoralem cognovit, Lichtenberg d. 18° m. Martis a. 1913ⁱ parochus factus est eius ecclesiae Cordi Iesu dedicatae, quae sita est in urbe Charlottenburg (quae urbs tunc temporis nondum erat pars urbis Bero­lini). Quam­quam innumerae et ingentes difficultates ad pecuniam et ad personas pertinentes obstabant, tamen ei contigit, ut a magna regione pastorali, quae triginta milia hominum catholicorum comprehendebat, quinque novas paroecias minores separaret. Pecuniam ad ecclesias aedificandas necessariam multis itineribus collectarum causa factis conquisivit. (Propterea anno 1926° etiam Chicagiam, urbem Ameri­canam, petivit.) Erat sodalis illius factionis politicae, quae Zentrum appellabatur, et in coetu legatorum regionis Charlottenburg suas partes egit, quia id putabat officium sacerdotis proprium esse, ut pro parte catholica, quae erat pars minor populi, etiam publice certaret.

Postquam in urbe Berolino dioecesis episcopalis instituta est, Lichtenberg anno 1931° capitularis, anno 1932° parochus ecclesiae cathedralis, anno 1938° denique praepositus cathedralis factus est. Qua re intra hierarchiam ecclesiasticam locum superiorem obtinuit. Erat, si ita dicere licet, vir post episcopum secun­dus, qui honor «dignitas post pontificalem maior» dici solet. Consiliarius erat in ordinariatu epis­co­pali, cuius officia erant haec: instituta mulierum consecratarum visitare, homines alcoholismo la­bo­rantes curare, homines ad fidem catholicam conversos colere, colonis et ante omnia illis homi­ni­bus catholicis «non-ariis» providere, qui a magistratibus nationali­socialisticis propter stirpem suam op­pri­me­bantur. Qui homines inde a mense Augusto anni 1938ⁱ a proprio Opere Ecclesiastico caritativo et pastorali sub­levabantur.

Maxime autem innotuit illa deprecatio, quam Lichtenberg Iudaeorum persecutionibus commotus, quae nocte a die nono ad diem decimum mensis Novembris anni 1938ⁱ fiebant, in ecclesia cathedrali Sanctae Hedvigae dedicata publice protulit: «Quae heri facta sunt, scimus. Quid sit futurum cras, nesci­mus. Quae hodie facta sunt, ipsi vidimus. Foris templum ardet. Id quoque est aedificium Dei» (Me­mora­bilia, quae Elisabeth Kleemann litteris mandavit; DAB V/26: Proc. doc. varia, W 24). Deinde Lichtenberg cottidie pro Iudaeis et Christianis «non-ariis» necnon pro omnibus ceteris, qui angustiis et per­secu­tionibus preme­bantur, publice oravit.

In notatione quadam a Securitate Hitleriana d. 26° m. Aprilis a. 1940ⁱ con­scripta Lichtenberg iudicatus est «fanaticus pugnator pro re catholica itemque fanaticus adversarius Nationalis Socialismi, qui ab eo ut haeresis et atheismus habetur. His temporibus studium eius praecipuum erat in eo, ut Opus Auxiliare institueret, quo Christiani non-arii adiuvarentur. Curabat, ut illi epistulas commendaticias et testimonia quaedam acciperent, quibus usi celeriter et facilius e Germania emigrare possent» (BArch, ZWArch D–H, ZB I 1584, fol. 249).

Fervida praedicatione episcopi Comitis de Galen (1878–1946) incensus Lichtenberg d. 26° m. Augusti a. 1941ⁱ protestatus est contra neces nomine »euthanasiae« dissimulatas, quibus homines corpore vel anima impeditos clam necabantur. Professus est: «Anima mea sacerdotalis premitur onere con­scien­tiae scelerum, quae contra legem moralem et legem publicam fiunt. Etiamsi ego sim unicus, tamen a te, domine dux medicorum imperii (Herr Reichsärzteführer), rationem repeto illorum scelerum, quae tuo iussu et tua assensione fiunt et quae vindictam Domini vitae et mortis erga populum Germanicum excitabunt» (A. Erb, p. 80).

In diem 26^um m. Octobris a. 1941ⁱ annuntiationem de suggesto ecclesiae recitandam praeparavit, qua libello cuidam antisemitico sine auctoris nomine propagato, re vera autem a factione Hitleriana NSDAP conscripto et distributo obsisteret (Landgericht Berlin PK Js 37/41 [321.41]). Lichtenberg scripsit: «In domibus Berolini charta sine nomine scripta divulgatur, qua Iudaei gravissimis contumeliis afficiuntur. Ibi dicitur omnem civem Germanum, qui falsa humanitate adductus Iudaeos aliquo modo, etsi comitate tantum vel beneficio, adiuvaret, proditionem populi sui facere. Nolite seduci isto spiritu minime Christi­ano, sed agite secundum summum Iesu Christi mandatum: ‹Diliges proximum tuum sicut te ip­sum›». Sed haec annuntiatio non iam potuit publice recitari, quod Lichtenberg d. 23° m. Octobris a. 1941ⁱ ab Occulta Civitatis Custodia (Gestapo) «propter actiones civitati infensas» comprehensus est. Cum d. 25° m. Octobris inter­rogaretur, aperte professus est se deportationem Iudaeorum omnesque condiciones cum eadem con­iunctas ex animi sententia recusare, cum istae actiones contra summum mandatum Christianorum fierent, quod est: «Diliges proximum tuum sicut te ipsum». «Ego etiam in Iudaeo», inquit, «proximum meum cognosco, qui animam immortalem, secundum imaginem et simili­tudinem Dei creatam, habet. Quod autem iussum magistratus prohibere non possum, consilium cepi Iudaeos et Christianos Iudaicos in exilium comitari, ut eis ibi ut pastor animarum serviam. Hac occa­sione data Occultam Civitatis Custodiam oro, ut mihi talem potestatem concedant». In relatione finali Occultae Custodiae d. 3° Novembris con­scripta proprie vituperatur «mens contumax» Bernardi Lichtenberg ad­ver­sus regimen nationali­socialisti­cum eiusque actiones ad discriminationem phyleticam pertinentes, prae­sertim cum Lichtenberg com­pluries (sua sponte) se paratum esse dixisset ad ani­marum curam eorum hominum, qui castris tene­bantur. Hanc facultatem, quae primo pertineret ad clausum Iu­daeorum vicum nomine Litzmannstadt (Łódź), Occulta Custodia primo, etsi ambigue, pro­miserat, sed numquam serio consideraverat.

Die 3° m. Novembris a. 1941ⁱ iudex ordinarius Bernardum Lichtenberg comprehendi iussit, qui eodem die in custodiam inquisitionibus destinatam portatus est, cuius aedes sitae sunt in regione Alt-Moabit urbis Berolini. Captivus tenebatur in cella numero 367°. Contra mandatum comprehensorium Lichten­berg querelam detulit, quae d. 8° m. Novembris a iudicio speciali recusata est, quod Lichtenberg publi­cis preca­tionibus suis «pacem publicam turbavisset». In illis enim precationibus inesse vituperationem actionum publicarum instigatoriam. Lichtenberg esse vehementer suspectum de scelere contra legem insidias sub­dolas vetantem commisso in duobus casibus et de crimine, quod iure praedicandi abusus esset. Eius comprehensionem esse iure factam, «quod verbis rei ipsius prolatis suspicandum esset eum libertate recuperata abusurum esse ad scelus repetendum et propter gravitatem sceleris non fore tolerandum, ut reus in libertatem dimitteretur». […]

[Textus Latinus hic propositus adhuc imperfectus est, sed propediem complebitur. Quod attinet ad mor­tem et beatificationem Bernardi Lichtenberg, videas, quaeso, textum Latinum breviorem sive ver­siones linguis vernaculis conscriptas.]

Alfons Erb, Bernhard Lichtenberg. Dompropst von St. Hedwig zu Berlin, Berolini 1946, ⁵1968. – Kurtmartin Magiera, Bernhard Lich­ten­berg. «Der Gefangene im Herrn», Berolini 1963. – Walter Hruza, Dompropst Bernhard Lichtenberg. Artikel zum Seligsprechungs-Prozeß, Berolini 1967. – Karl Grobbel, Bernhard Lichtenberg, Berolini 1967, ²1989. – Otto Ogiermann, Bis zum letzten Atemzug – Der Prozeß gegen Bernhard Lichtenberg, Dompropst an St. Hedwig in Berlin, Lipsiae [1968], ⁴1983; editio abbreviata: Leutesdorf 1985; editio Italiana: Bresciae 1974; editio Polonica: Lutetiae Parisiorum 1983. – H. G. Mann, Prozeß Bernhard Lichtenberg. Ein Leben in Dokumenten, Berolini 1977. – Gotthard Klein (cur.), Berolinen. Canonizationis Servi Dei Bernardi Lichtenberg [Positio super martyrio]. Ed.: Congregatio de causis sanctorum, vol. I: Informatio, vol. II: Summarium – Documenta, vol. III: Summarium – Depositiones testium, Romae 1992. – Berolinen. Decretum super martyrio [d. 2° m. Iulii a. 1994°], in: Acta Apostolicae Sedis 86 (1994), pp. 990–992. – Dieter Hanky, Bernhard Lichten­berg. Priester – Bekenner – Martyrer « … ein Priester ohne Furcht und Tadel … », Berolini 1994. – Erich Kock, Er widerstand. Bern­hard Lichten­berg. Dompropst bei St. Hedwig Berlin, Berolini 1996. – Christian Feldmann, Wer glaubt, muß wider­stehen, Bernhard Lichtenberg – Karl Leisner, Friburgo–Basileae–Vindobonae 1996, pp. 15–146. – Ad abrogationem sententiae iudicii specialis [d. 17° m. Iunii a. 1996°], in: Neue Juristische Wochenschrift 1996, fasc. 41, col. 2740–2742. – Ioannes Paulus II, Litterae Apostolicae «Ego veni» [d. 23° m. Junii a. 1996°], in: Acta Apostolicae Sedis 89 (1997), p. 87 s. – Predigten und Ansprachen von Papst Johannes Paul II. bei seinem dritten Pastoralbesuch in Deutschland […], 21. bis 23. Juni 1996, Bonnae [s. a.], pp. 57–73. – Martin Höllen, Er wider­stand – Bern­hard Lichten­berg. Begleitheft zur Videokassette 42 55244, Berolini 1997. – Gotthard Klein, Seliger Bernhard Lichtenberg, Ratisbonae 1997. – Lucia Scherz­berg, Kirchenreform mit Hilfe des Nationalsozialismus. Karl Adam als kon­textueller Theologe, Darmstadii 2001, pp. 267–276. – Tomasz Zagała, Kapłan w świecie bez boga. Ksiądz Bernard Lichtenberg z Oławy (1875–1943) [Capellanus in saeculo impio. Bernardus Lichtenberg presbyter Olaviensis], Vratislaviae 2003. – Kevin P. Spicer, Resisting the Third Reich. The Catholic Clergy in Hitler’s Berlin, DeKalb 2004, pp. 160–182, 213–220. – Eberhard Röhm / Jörg Thierfelder, Juden, Chri­sten, Deutsche 1933–1945, vol. 4/I, Stut­gardiae 2004, pp. 283–298. – Israel Gutman (Ed.), Lexikon der Gerechten unter den Völkern. Deutsche und Öster­reicher. Ed.: Daniel Fraenkel et Jakob Borut, Gottingae 2005, pp. 180–182. – Vor die Tür gesetzt. Im Nationalsozialismus verfolgte Berliner Stadt­ver­ord­nete und Magistrats­mit­glieder 1933–1945. Ed.: Christine Fischer-Defoy [et al.], Berolini 2006, p. 271 sq. – Barbara / Ludger Stühlmeyer, Bernhard Lichtenberg. Ich werde meinem Ge­wis­sen folgen, Kevelaer 2013, ²2018. – Caroline / Philipp von Ketteler, Bernhard Lichtenberg. Sein Leben für Kinder erzählt, Monasterii West­pha­lorum 2014. – Brenda Gaydosh, Bern­hard Lichten­berg. Roman Catholic Priest and Martyr of the Nazi Regime, Lanham [et al.] 2017.